Πέμπτη 29 Σεπτεμβρίου 2016

Μαύρα φεγγάρια, μαύρα μεσάνυχτα και λοιπά… εσχατολογικά φαινόμενα


Το κύριο προϊόν αυτής της χώρας είναι –καλώς ή κακώς- ο τουρισμός. Τουτέστιν, παράγουμε τουριστικές υπηρεσίες εις βάρος άλλων πραγμάτων που δεν παράγουμε, και ως εκ τούτου υποχρεωτικά εισάγουμε –από έξυπνα κινητά μέχρι λεμόνια. Τελευταία κάνουμε και άλλου είδους εισαγωγές: διαδικτυακή αερολογία, συνήθως από την αντίπερα ακτή του Ατλαντικού. Μια πρόχειρη μετάφραση, αντιγραφή, επικόλληση, ανάρτηση σε κάποιον ιστότοπο και βουαλά! Έτοιμο το δημοσίευμα για περαιτέρω... κοπυπαστηδόν αναπαραγωγή και σε άλλα μέσα προς τέρψη και ενημέρωση(;) του ανυποψίαστου αναγνώστη.

«Μαζική κουλτούρα, όγκοι κοπριά», που τραγουδούσε κι ο Σαββόπουλος. Το δυστύχημα, όμως, είναι άλλο. Λείπει από τον μέσο αναγνώστη η κριτική σκέψη. Και ειδικότερα σε ό,τι αφορά επιστημονικά θέματα λείπει διπλά, καθώς η στοιχειώδης κατάρτιση γύρω από απλά, καθημερινά επιστημονικά ζητήματα είναι συνήθως ανύπαρκτη. Ζητήματα τόσο απλά και τόσο προφανή όπως ότι η Γη γυρίζει γύρω από τον Ήλιο ή ότι η Σελήνη γυρίζει γύρω από τη Γη. Και όμως, αν ρωτήσει κανείς έναν ανυποψίαστο περαστικό στο δρόμο θα διαπιστώσει ότι ακόμη και γύρω από τέτοια θέματα υπάρχει σύγχυση. Ερωτήσεις όπως γιατί έχουμε εναλλαγή ημέρας και νύχτας, εναλλαγή εποχών ή γιατί το φεγγάρι παρουσιάζει φάσεις είναι δυνατόν να προκαλέσουν αμηχανία. Και κάπου εδώ γίνεται το έδαφος γόνιμο για διαδικτυακές αναρτήσεις σαν και αυτή που κυκλοφορεί τα τελευταία εικοσιτετράωρα στο ελληνικό διαδίκτυο, για ένα επικείμενο «μαύρο φεγγάρι» που είναι ικανό να φέρει τη συντέλεια του κόσμου. Πριν συνεχίσω, παραθέτω αυτούσια την ανάρτηση που έχει κλωνοποιηθεί σε πλείστους ιστοτόπους, για την περίπτωση που κάποιος δεν την έχει ήδη διαβάσει:
«Ένα σπάνιο ουράνιο γεγονός αναμένουν οι επιστήμονες στις 30 Σεπτεμβρίου το οποίο πολλοί συνδέουν με την Αποκάλυψη και πρόκειται για το θεαματικό «Μαύρο Φεγγάρι». Ένα φαινόμενο το οποίο συμβαίνει όταν η φωτεινή πλευρά του φεγγαριού θα είναι από την άλλη πλευρά, επομένως αυτό που θα βλέπουμε από τη Γη θα είναι εξ ολοκλήρου στη σκιά.
Η σελήνη θα καλυφθεί ολόκληρη από τη Γη 
Το φαινόμενο συμβαίνει περίπου κάθε 32 μήνες, αλλά αυτό το διαφορετικό που θα συμβεί στο τέλος του μήνα είναι ότι η σελήνη θα καλυφθεί ολόκληρη από τη Γη. Την πρώτη ημέρα του Σεπτέμβρη ένα εξίσου σημαντικό φαινόμενο έλαβε χώρα, το λεγόμενο «δαχτυλίδι της φωτιάς» δηλαδή μια ηλιακή έκλειψη – όπου το φεγγάρι καλύπτει τη Γη και τον ήλιο πάνω από την Αφρική με αποτέλεσμα να φαίνεται πως ο ήλιος έχει σκοτεινιάσει.
Αυτό το φαινόμενο όμως σε συνδυασμό με την «Μαύρο Φεγγάρι» δεν αποτελεί και τον καλύτερο οιωνό για πολλούς.«Αυτά τα φαινόμενα μας ενημερώνουν ότι ο Ιησούς θα έρθει σύντομα κοντά μας. Πλησιάζει το τέλος του κόσμου και το τέλος της ζωής πάνω στη Γη για κάθε ανθρώπινη ύπαρξη. Κάθε μέρα, θα πρέπει να έρθουμε πιο κοντά στον Σωτήρα μας τον Ιησού Χριστό. Κανένας δεν μπορεί να ξεφύγει από αυτά που συμβαίνουν στη Γη» γράφουν στο facebook λάτρεις των θεωριών συνωμοσίας.«Ο Κύριος θα κάνει το φεγγάρι να γίνει κόκκινα σαν αίμα … και μετά να γίνει μαύρο. Σας ακούγεται γνωστό;» γράφει ένας άλλος.

Υπάρχουν επίσης και κάποιοι άλλοι που υποστηρίζουν πως στην Αγία Γραφή στο Κατά Λουκά αναφέρεται το εξής:«Και πρέπει να υπάρχουν σημεία στον ήλιο και στο φεγγάρι και στα αστέρια και από από πάνω η ανησυχία των εθνών και την αμηχανία,. Η θάλασσα και τα κύματα εκτοξεύονται, οι καρδιές των ανθρώπων γεμίζουν με φόβο και ψάχνουν για εκείνα τα πράγματα που έρχονται στη Γη».
Ωστόσο, οι επιστήμονες λένε ότι δεν υπάρχει τίποτα να φοβηθούν οι άνθρωποι, και η Γη θα συνεχίσει κανονικά να υπάρχει και μετά το «Μαύρο Φεγγάρι».Το φαινόμενο θα είναι κυρίως ορατό σύμφωνα με τους επιστήμονες στο δυτικό ημισφαίριο, πάνω από τη Βόρεια και Νότια Αμερική. Στην Ευρώπη θα γίνει κυρίως ορατό από τις χώρες της Δύσης.»

Αυτό το δημοσίευμα αναρτήθηκε και σε ιστότοπους σοβαρών μέσων ενημέρωσης, ενώ μεταδόθηκε ακόμη και από το κρατικό ραδιόφωνο. Ευτυχώς, κάποιοι ακολούθησαν πιο μετριοπαθή οδό και απέφυγαν τις καταστροφολογικές αναφορές, χωρίς όμως να απουσιάζουν και πάλι οι κραυγαλέες ανακρίβειες (γίνεται λόγος για εντυπωσιακό φαινόμενο που οι αστρονόμοι αναμένουν με αγωνία και που θα είναι ορατό το βράδυ της 30ης Σεπτεμβρίου, και άλλα διάφορα). Πριν σχολιάσω οτιδήποτε, να ξεκαθαρίσω ότι «μαύρο φεγγάρι» είναι ένας μη αστρονομικός όρος που προέρχεται από τη λαϊκή παράδοση των Αγγλοσαξόνων και χρησιμοποιείται για να δηλώσει διαφορετικά πράγματα, όπως:

- Δύο νέα φεγγάρια στη διάρκεια ενός ημερολογιακού μήνα
- Τέσσερα νέα φεγγάρια στη διάρκεια μιας ημερολογιακής εποχής (από τα οποία το τρίτο κατά σειρά χαρακτηρίζεται «μαύρο»)
- Την απουσία νέου φεγγαριού ή πανσελήνου από έναν ημερολογιακό μήνα.

Η τελευταία περίπτωση είναι δυνατό να συμβεί μόνο τον Φεβρουάριο, ο οποίος έχει μικρότερη διάρκεια από τον συνοδικό μήνα, που είναι το χρονικό διάστημα στο οποίο επαναλαμβάνονται οι σεληνιακές φάσεις και που έχει μέση διάρκεια 29,53 ημέρες. To επικείμενο «μαύρο φεγγάρι» αναφέρεται στην πρώτη περίπτωση. 




Αλλά τι είναι αυτό το περιβόητο «μαύρο φεγγάρι»; Όπως λέει και το δημοσίευμα, είναι «ένα φαινόμενο το οποίο συμβαίνει όταν η φωτεινή πλευρά του φεγγαριού θα είναι από την άλλη πλευρά, επομένως αυτό που θα βλέπουμε από τη Γη θα είναι εξ ολοκλήρου στη σκιά». Μάλιστα. Ας αρχίσoυμε από τα βασικά: το φεγγάρι είναι μια σφαίρα (με πολύ ικανοποιητική προσέγγιση) σε τροχιά γύρω από μία άλλη σφαίρα -τη Γη- ενώ και οι δύο μαζί περιφέρονται γύρω από μια τρίτη σφαίρα -τον Ήλιο- η οποία βρίσκεται σε αρκετά μεγάλη απόσταση και επιπλέον έχει την ιδιότητα να φωτοβολεί. Τα υπόλοιπα είναι απλή γεωμετρία: ο Ήλιος φωτίζει τόσο τη Γη όσο και τη Σελήνη, όμως εξαιτίας του σφαιρικού σχήματός τους κάθε στιγμή φωτίζεται μόνον η μισή τους επιφάνεια, το ένα τους ημισφαίριο. Καθώς η Γη περιστρέφεται γύρω από τον άξονά της μια φορά κάθε εικοσιτετράωρο, οι διάφοροι τόποι της επιφάνειάς της μεταβαίνουν από το φωτιζόμενο στο σκοτεινό ημισφαίριό της και ξανά στο φωτεινό και προκύπτει έτσι η εναλλαγή ημέρας και νύχτας. Καθώς η Σελήνη περιφέρεται γύρω από τη Γη, στρέφει κάθε στιγμή προς αυτήν διαφορετικό τμήμα του φωτιζόμενου και του σκοτεινού ημισφαιρίου της και προκύπτει με αυτό τον τρόπο η εναλλαγή των φάσεων που παρατηρούμε από τη Γη κάθε μήνα. Οι φάσεις του φεγγαριού δεν είναι τίποτε άλλο από το ημερονύχτιό του όπως το βλέπει ένας επίγειος παρατηρητής. 

Το επίπεδο της τροχιάς της Σελήνης σχεδόν ταυτίζεται με αυτό της τροχιάς της Γης –σχηματίζουν μια μικρή γωνία πέντε περίπου μοιρών. Αυτό έχει ως συνέπεια, καθώς η Σελήνη περιφέρεται γύρω από τη Γη, κάποια στιγμή να περνά σχεδόν ανάμεσα από τη Γη και τον Ήλιο και κάποια άλλη στιγμή να βρίσκεται στην αντίθετη διεύθυνση από τον Ήλιο. Στη δεύτερη περίπτωση η Σελήνη στρέφει εξολοκλήρου το φωτιζόμενο ημισφαίριό της προς τη Γη και έχουμε πανσέληνο. Στην πρώτη περίπτωση έχουμε αυτό που ονομάζεται νέα Σελήνη, και το φωτιζόμενο ημισφαίριο του φεγγαριού στρέφεται εξολοκλήρου προς τον Ήλιο, ενώ το σκοτεινό στρέφεται εξολοκλήρου προς τη Γη. Με λίγα λόγια συμβαίνει αυτό ακριβώς που περιγράφεται στο παραπάνω απόσπασμα του δημοσιεύματος. Προσπερνάω το σχόλιο ότι «η σελήνη θα καλυφθεί ολόκληρη από τη Γη», που δεν έχει καν νόημα (η Σελήνη καλύπτεται κάθε μέρα από τη Γη, στο χρονικό διάστημα που μεσολαβεί από τη δύση της μέχρι την ανατολή της). Το «μαύρο φεγγάρι» είναι μια νέα σελήνη σαν κι αυτές που συμβαίνουν κάθε μήνα και τίποτε παραπάνω. Κι επειδή τη στιγμή που συμβαίνει η νέα Σελήνη το φεγγάρι βρίσκεται σχεδόν στην ίδια διεύθυνση με τον Ήλιο, το φαινόμενο δεν είναι καν ορατό, με τον ουρανό λουσμένο στο φως της ημέρας.

Νέα Σελήνη συμβαίνει μια φορά κάθε μήνα, για την ακρίβεια κάθε συνοδικό μήνα, όπως εξάλλου είπαμε και πρωτύτερα. Επειδή όμως ο συνοδικός μήνας έχει μικρότερη διάρκεια από τη μέση διάρκεια ενός ημερολογιακού μήνα, στη διάρκεια ενός ημερολογιακού έτους αντιστοιχούν δώδεκα πλήρεις εναλλαγές σεληνιακών φάσεων και κάτι. Κάθε 32-33 μήνες, κατά μέσο όρο, η συσσωρευμένη διαφορά κάνει να προκύπτει μια επιπλέον πανσέληνος ή μια επιπλέον νέα Σελήνη στη διάρκεια του ημερολογιακού έτους, η οποία αναγκαστικά θα συμπέσει μαζί με κάποια άλλη στη διάρκεια ενός ημερολογιακού μήνα, εκτός, βεβαίως, του Φεβρουαρίου -είναι τα λεγόμενα «μπλε» και «μαύρα» φεγγάρια. Επομένως, η μόνη διαφορά που έχει το «μαύρο» νέο φεγγάρι από τα υπόλοιπα είναι ότι είναι το δεύτερο τέτοιο που στριμώχνεται μέσα σε έναν ημερολογιακό μήνα, πράγμα που έχει να κάνει αποκλειστικά και μόνο με τον τρόπο που έχουν αποφασίσει οι άνθρωποι να μετρούν το χρόνο και τίποτε άλλο. Ούτε πιο θεαματικό είναι (πώς θα μπορούσε, άλλωστε, αφού είναι αθέατο), ούτε ασκεί στα επίγεια την όποια διαφορετική επίδραση απ’ ό,τι συνήθως. Και ούτε σπάνιο θα μπορούσε να χαρακτηριστεί, με συχνότητα εμφάνισης μια φορά κάθε κάτι λιγότερο από τρία χρόνια· στη διάρκεια των τελευταίων δύο χιλιάδων ετών –χονδρικά το διάστημα που χρησιμοποιείται το ιουλιανό και το γρηγοριανό ημερολόγιο- έχουν σημειωθεί 736 «μαύρα» φεγγάρια.

Παρεμπιπτόντως, το επικείμενο νέο φεγγάρι θα είναι «μαύρο» μόνο για τους κατοίκους του δυτικού ημισφαιρίου, καθώς τη στιγμή που θα ευθυγραμμιστούν η Γη, η Σελήνη και ο Ήλιος ώστε να σημειωθεί νέα Σελήνη, στην Ευρώπη, την Αφρική και την Ασία θα έχει αλλάξει η ημερομηνία και θα έχουμε 1η Οκτωβρίου (η νέα Σελήνη θα συμβεί στις 3:11 τα ξημερώματα ώρα Ελλάδας). Για εμάς εδώ το «μαύρο» φεγγάρι θα σημειωθεί στις 30 Οκτωβρίου, στις 19:38 –οπότε θα είναι «μαύρο» και με την έννοια του τρίτου από τα τέσσερα νέα φεγγάρια του φθινοπώρου.

Όσο για τους ισχυρισμούς περί συντέλειας του κόσμου, μόνο θυμηδία μπορούν να προκαλέσουν. Η συντέλεια δεν θα έρθει. Πολλώ δε μάλλον εξαιτίας ενός φαινομένου που συμβαίνει κάθε δυόμισι με τρία χρόνια. Και όχι, η ηλιακή έκλειψη που προηγήθηκε στις αρχές του μήνα δεν επιδεινώνει με κανέναν τρόπο την κατάσταση. Η ηλιακή έκλειψη είναι απλώς ένα νέο φεγγάρι που τυχαίνει να βρίσκεται ακριβώς μπροστά από τoν Ήλιο και τίποτε παραπάνω –βεβαίως, είναι εντυπωσιακό και έχει ιδιαίτερο παρατηρησιακό ενδιαφέρον, αλλά μόνον αυτό.

Κυριακή 25 Σεπτεμβρίου 2016

Η ΕΠΟΠΟΙΙΑ ΤΟΥ CASSINI



                …Ορόσημα. Μια έννοια με την οποία όλοι σχεδόν είμαστε εξοικειωμένοι, μιας και η ζωή του κάθε ενός από εμάς, καθορίζεται και σημαδεύεται από αυτά. Η έννοια φυσικά του ορόσημου δεν αποτελεί αποκλειστικό προνόμιο μόνο της εκάστοτε προσωπικής ιστορίας. Είναι πολύ γνωστή και εξίσου σημαντική και για την Επιστήμη. Από την διαδικασία αυτή φυσικά δεν θα μπορούσε να εξαιρεθεί η Αστρονομία. Η καταγραφή όμως των οροσήμων της Αστρονομίας δεν θα απασχολήσει το παρόν άρθρο. Κάτι τέτοιο εξάλλου θα απαιτούσε αρκετά βιβλία. Εδώ θα σταθούμε σε ένα ορόσημο, κάπου στα τέλη του Ιανουαρίου του 2005. Μια διάλεξη στα γραφεία της Αστρονομικής Εταιρίας Κέρκυρας, ξεκίνησε με τους ήχους ενός κόσμου πολύ μακρινού και πολύ διαφορετικού από τον δικό μας. Ήταν το ηχητικό κλιπ που μετέδωσε στην Γή ο βολιστήρας Χόιχενς κατά την κάθοδο του στον Τιτάνα, τον πολύ σημαντικό δορυφόρο του Κρόνου. Ήταν η πρώτη φορά που ο ήχος ενός άλλου κόσμου, συναντούσε τα ανθρώπινα αυτιά.

                                                Ο ΜΑΓΙΚΟΣ ΚΡΟΝΟΣ
Η αποστολή Κασσίνι-Χόιχενς, άφησε την γήινη ατμόσφαιρα στις 15 Οκτωβρίου του 1997. Σαν τους δύο πολύ σημαντικούς αναγεννησιακούς αστρονόμους που της χάρισαν το όνομα της, τον Τζιοβάνι Κασσίνι και τον Κρίστιαν Χόιχενς, είχε σαν κύριο αντικείμενο μελέτης τον Κρόνο, τον κατά γενική ομολογία εντυπωσιακότερο, και περισσότερο αναγνωρίσιμο πλανήτη του Ηλιακού μας Συστήματος. Μετά από ένα επταετές ταξίδι και σύντομες επισκέψεις στην Αφροδίτη και τον Δία μεταξύ άλλων, έφτασε στον προορισμό του τον Ιούνιο του 2004. Ανάμεσα στις πολλές και πολύ σημαντικές παρατηρήσεις του συγκαταλέγονται η ανακάλυψη νέων δορυφόρων που ήρθαν να προστεθούν στους ήδη δεκάδες του Κρονίου συστήματος, η πολύ λεπτομερής μελέτη των δακτυλίων του, με τον εντοπισμό νέων, πολύ αμυδρότερων δακτυλίων, άλλα και η μελέτη των ατμοσφαιρικών συνθηκών του αέριου γίγαντα. Το Κασσίνι τράβηξε και έστειλε στην Γή χιλιάδες φωτογραφίες, με δύο από αυτές να έχουν γίνει κάτι περισσότερο από εμβληματικές. Το «εξάγωνο» της βόρεια πολικής περιοχής του πλανήτη, ένα σύστημα καταιγίδων που προσομοιάζει πολύ με το γεωμετρικό σχήμα, και την περίφημη «μπλέ κουκίδα», φωτογραφία που απεικονίζει την Γή, που με φόντο τους δακτυλίους του, φαντάζει ως ένα απειροελάχιστα μικρό σημείο. Όμως οι πραγματικά πολύ σημαντικές ανακαλύψεις του, δεν αφορούσαν τον ίδιο τον Κρόνο, άλλα δύο όπως αποδείχθηκε πολύ σημαντικούς και εντυπωσιακούς δορυφόρους του.

                                                              ΤΙΤΑΝΑΣ
Από την πρώτη στιγμή σχεδόν που ανθρώπινα μάτια αντίκρισαν τον Τιτάνα, κατάφεραν να μαγνητιστούν από την ασυνήθιστη φύση του. Η πορτοκαλόχρωμη, πυκνή ατμόσφαιρα του, κρατούσε καλά κρυμμένα τα μυστικά της επιφάνειας του, αθέατα από τα γήινα τηλεσκόπια. Ο δορυφόρος με τις προδιαγραφές πλανήτη, τελικά αποκάλυψε το τι κρυβόταν κάτω από τα νέφη Αζώτου που αποτελούν και το κυρίαρχο ατμοσφαιρικό αέριο του. Ένα βραχώδες ανάγλυφο, όχι πολύ διαφορετικό από αυτό της Γής. Ο βολιστήρας Χόιχενς, προσεδαφίστηκε στο στέρεο έδαφος ενός σώματος που αργότερα θα έπαιρνε τον άτυπο τίτλο «Γή σε βαθιά κατάψυξη» και όχι άδικα. Από πολλές απόψεις ο Τιτάνας θυμίζει μια Γή σε πρώιμο στάδιο, πολύ πριν την έλευση του νερού, του Οξυγόνου και τελικά της ίδιας της Ζωής. Τόσο η γεωλογία του, όσο και ο καιρικός του κύκλος θυμίζουν αρκετά τον πλανήτη μας. Με όρη , και λίμνες μεθανίου που πολλές φορές διακόπτονται από νησιά. Στον Τιτάνα βρέχει, πολλές φορές καταιγιστικά. Μόνο που σε αντίθεση με την Γή, τον κύκλο του νερού έχει αναλάβει το Μεθάνιο, άλλα και οι υδρογονάνθρακες. Ίχνη πολύπλοκων οργανικών ενώσεων, άλλα και μάλλον βάσιμες υποψίες για την ύπαρξη νερού στο υπέδαφος του, συνθέτουν μια άκρως ενδιαφέρουσα εικόνα. Μπορεί φυσικά οι συνθήκες να καθιστούν απαγορευτική την εμφάνιση της Ζωής όπως την γνωρίζουμε, άλλα ο Τιτάνας εξακολουθεί και παραμένει ένα πολύ ενδιαφέρον αίνιγμα, ένα πραγματικά πλούσιο φυσικό εργαστήριο, που επιμένει να μας θυμίζει ότι δεν διαφέρει και τόσο ριζικά από την Γή.
    
                                                       ΕΓΚΕΛΑΔΟΣ

Αν οι επιστήμονες ήταν έστω και στο ελάχιστο «υποψιασμένοι» για τον Τιτάνα, η περίπτωση του Εγκέλαδου μάλλον τους άφησε άφωνους. Ένα αρχικά αδιάφορο, παγωμένο σώμα, ένα από τα μικρότερα σώματα που μπορούν να διατηρούν σφαιρικό σχήμα, μέχρι το 2005 ήταν απλώς ένα ακόμα από τα δεκάδες σώματα που περιστρεφόταν γύρω από τον Κρόνο. Η κατάσταση άλλαξε άρδην, όταν το Κασσίνι εντόπισε αυτό που αργότερα αποδείχθηκε ότι ήταν ένας πίδακας αλμυρού νερού προερχόμενος από τα έγκατα του δορυφόρου. Η περεταίρω μελέτη δεν άφησε καμία αμφιβολία. Ήταν νερό, και μάλιστα πλούσιο σε οργανικές ενώσεις που εξαιτίας της παλιρροϊκής τριβής από τον Κρόνο, θερμαινόταν και εκτοξευόταν σε εντυπωσιακούς πίδακες κυρίως από την νότια πολική περιοχή του πλανήτη. Το Κασσίνι φυσικά έλαβε την εντολή να μελετήσει το υλικό που απλόχερα προσέφερε ο Εγκέλαδος. Το αποτέλεσμα παρέμεινε το ίδιο, Νερό και μάλιστα αλμυρό, «ανθρακούχο με μια γεύση από φυσικό αέριο» όπως πολύ γλαφυρά περιέγραψε ένα μέλος της ερευνητικής ομάδας. Και μάλιστα σε αφθονία, αφού η πιθανότητα ύπαρξης ενός υπεδάφιου ωκεανού πολλά χιλιόμετρα κάτω από την παγωμένη επιφάνεια του γίνεται ολοένα και περισσότερο ισχυρή. Το ερώτημα που αβίαστα ανέκυψε, ήταν το αν και κατά πόσον αυτός ο ωκεανός μπορεί να είναι φιλόξενος για μικροβιακή, μονοκύτταρη ζωή. Υπάρχουν στοιχεία που συνηγορούν ως προς αυτό, κάτι που καθιστά τον Εγκέλαδο μαζί με την Ευρώπη, ως τους δύο καλύτερους υποψήφιους για εύρεση Ζωής πάρα από την  Γή, ξεπερνώντας ακόμα και τον συνήθη ύποπτο Άρη. Περισσότερο ξεκάθαρη εικόνα θα έχουμε την επόμενη δεκαετία, με ειδική μη επανδρωμένη αποστολή στον Εγκέλαδο που βρίσκεται αυτή την στιγμή στο στάδιο της μελέτης.

                                                         ΤΟ ΕΝΤΥΠΩΣΙΑΚΟ ΤΕΛΟΣ

Το Κασσίνι μέχρι σήμερα συνεχίζει ακούραστα να μελετά το σύστημα του Κρόνου, στέλνοντας ακόμα πολύτιμα δεδομένα. Σύντομα όμως η αποστολή του θα λάβει τέλος. Μετά από σχεδόν 20 χρόνια στο Διάστημα, η διαστημοσυσκευή θα ξεκινήσει τον Απρίλιο του 2017 μια καθοδική πορεία που θα τον φέρει πέρα από τα όρια του εσωτερικού δακτυλίου. Με τελικό προορισμό τα χαμηλότερα ατμοσφαιρικά στρώματα του Κρόνου, το Κασσίνι θα αποτολμήσει μια «βουτιά θανάτου» από την οποία ποτέ δεν θα επιστρέψει. Θα προλάβει όμως να μας χαρίσει εικόνες που δεν έχει ξαναδεί το ανθρώπινο μάτι βυθιζόμενο στα βάθη της ατμόσφαιρας του αέριου γίγαντα, Επικό φινάλε, για μια επική αποστολή.

Τρίτη 20 Σεπτεμβρίου 2016

ΟΙ ΠΡΩΤΑΘΛΗΤΕΣ ΤΗΣ ΕΠΙΒΙΩΣΗΣ



" Πόσο μεγάλη πρέπει να είναι η έκταση αυτών των σφαιρών, και πόσο ασήμαντη είναι η Γή. Η θεατρική σκηνή επάνω στην οποία, όλα τα μεγαλεπήβολα σχέδια μας, όλες οι περιπλανήσεις  μας, και όλοι οι πόλεμοι μας λαμβάνουν χώρα. Μια πολύ ταιριαστή σκέψη και ένα ζήτημα στοχασμού, για όλους αυτούς τους βασιλείς και τους πρίγκιπες, για τους οποίους τόσοι άνθρωποι θυσιάζουν τις ζωές τους, μόνο και μόνο για να ικανοποιήσουν την φιλοδοξία τους. Να είναι άρχοντες μιας ασήμαντης γωνίας αυτής της μικρής κουκίδαs"


Ίσως αυτό το εδάφιο να συνοψίζει και όλο το νόημα του έργου από το οποίο  προέρχεται. Ανήκει στον Christiaan Hyugens, τον πολύ σημαντικό μαθηματικό και αστρονόμο της Αναγέννησης, που λίγο πριν τον θάνατο του το 1695, πρόλαβε και εξέδωσε τον Κοσμοθεωρό. Ένα επαναστατικό για την εποχή του βιβλίο φιλοσοφικών στοχασμών, που κινήθηκε στα όρια του «αιρετικού». Ο Κοσμοθεωρός ανέλυε την βεβαιότητα του Ολλανδού αστρονόμου, για την ύπαρξη όχι μόνο αναρίθμητων πλανητών, άλλα και την πεποίθηση ότι όλοι αυτοί οι πλανήτες είχαν ζωή σαν την δική μας. Η εποχή που έζησε και δραστηριοποιήθηκε ο Ολλανδός αστρονόμος, τοποθετείται στις αρχές της επιστημονικής επανάστασης. Μέχρι και τότε η έννοια της Ζωής αν δεν απαντιόνταν από τα διάφορα θεολογικά δόγματα, παρέμενε εξαιρετικά νεφελώδης στην πραγματικότητα. Για τους επιστήμονες εκείνου του καιρού, ήταν «παρακινδυνευμένο»  να εικάζει κανείς Ζωή εκτός της Γής, κάτι που ανήκε αποκλειστικά στα χωράφια της Φιλοσοφίας. Η επιστημονική προσέγγιση του φαινομένου όπως εκφράστηκε με την Βιολογία, και τα γνωστικά εργαλεία που προσέφερε, θα αργούσε αρκετά χρόνια ακόμα.

                                                                   ΜΟΝΟΙ ;
Ένα από τα πλέον ακανθώδη και δυσεπίλυτα ερωτήματα της ανθρώπινης νόησης, αφορά την ίδια Ζωή. Το πώς και υπό ποιες προϋποθέσεις εμφανίζεται, τι ακριβώς είναι αυτό που συνιστά το οτιδήποτε ως έμβιο, άλλα και αν αυτό το φαινόμενο αποτελεί προνόμιο αποκλειστικά και μόνο του πλανήτη μας. Οι προσεγγίσεις και οι απόπειρες απάντησης του, είναι κυριολεκτικά αναρίθμητες, και δεν αποτέλεσαν ποτέ κτήμα μόνο της επιστημονικής μεθοδολογίας. Το ίδιο το φαινόμενο διαθέτει μια τέτοια δυναμική, που έγινε ένα από τα αγαπημένα αινίγματα της Φιλοσοφίας, ακόμα και της Θεολογίας. Και θα ήταν πραγματικά περιττό το να εκθέσουμε τα όσα έχουν γραφτεί, ή οπτικοποιηθεί μέσω της Λογοτεχνίας αφενός, και της 7ης τέχνης αφετέρου.

                                          ΕΝΑΣ ΟΡΙΣΜΟΣ ΠΟΥ ΔΙΑΦΕΥΓΕΙ

Αυτό ακριβώς φαίνεται να συμβαίνει στην υπόθεση της Ζωής. Όσο περισσότερο ψάχνουμε, όσο περισσότερο ανακαλύπτουμε, τόσο πιο δύσκολη γίνεται η σύνοψη του φαινομένου σε έναν και μοναδικό ορισμό που να ικανοποιεί όλα τα κριτήρια. Σε μια προσπάθεια να «συμμαζέψει» λίγο το χάος, ο μεγάλος αστροφυσικός Carl Sagan ξεχώρισε σε 5 τις προσεγγίσεις που οδηγούν σε ισάριθμους ορισμούς της Ζωής.  Την προσέγγιση της Φυσιολογίας, την Μεταβολική, την Θερμοδυναμική, την Βιοχημική και την Γενετική. Κλασικό παράδειγμα αποτελεί η προσέγγιση της Φυσιολογίας  που θεωρούταν για πολλά χρόνια η περισσότερο δόκιμη απόπειρα περιγραφής του φαινομένου. Υπό αυτό το πρίσμα οργανισμοί που μπορούν να επιτελέσουν έναν αριθμό λειτουργιών, όπως αυτές της τροφής, του μεταβολισμού, της αναπνοής, της αναπαραγωγής και της ανταπόκρισης σε εξωτερικά ερεθίσματα, μπορούν να χαρακτηριστούν ως έμβιοι. Τις περισσότερες όμως από αυτές τις λειτουργίες μπορούμε να τις συναντήσουμε ακόμα και σε κινητήρες εσωτερικής καύσης, τεχνητά δημιουργήματα δηλαδή. Η εικόνα περιπλέκεται ακόμα περισσότερο όταν βάλουμε στην εξίσωση και τις εκπληκτικές ιδιότητες πολλών ομάδων βακτηρίων. Παρόμοια «κενά» στην προσπάθεια εξήγησης της Ζωής, βρίσκουμε και στις υπόλοιπες 4 κατηγορίες. Καμία δεν μπορεί επακριβώς να περιγράψει στο σύνολο του το φαινόμενο, αφού ότι μπορεί να χαρακτηριστεί έμβιο κατά την μία, μπορεί να διαθέτει μεγάλο αριθμό προϋποθέσεων σε μια άλλη, βαφτίζοντας τελικά ως ζώντα, πολλά και πολλές φορές πολύ ετερόκλητα πράγματα.

                                           ΕΝΑ ΟΧΙ ΚΑΙ ΤΟΣΟ ΑΓΟΝΟ «ΧΩΡΑΦΙ»
Με τον ορισμό της Ζωής να διαφεύγει σε ότι αφορά την δική μας, υποσελήνια βιόσφαιρα, και τις απαρχές της να αποτελούν αντικείμενο θεωριών και διαμαχών ανάμεσα στους επιστήμονες, οι παρατηρήσεις  των τελευταίων δεκαετιών φανέρωσαν έναν πολύ ανθεκτικό πρωταθλητή της επιβίωσης. Οι μονοκύτταροι οργανισμοί που αποκαλούνται βακτήρια έχουν καταπλήξει τους βιολόγους και όχι μόνο, τόσο με τα περιβάλλοντα στα οποία επιβιώνουν και αναπαράγονται, όσο και με τους εκπληκτικούς μηχανισμούς που επιστρατεύουν για την επιβίωση τους. Βακτήρια που ζουν κάτω από χιλιόμετρα πάγου στην λίμνη Βοστόκ της Ανταρκτικής, βακτήρια που αψηφούν τις θανατηφόρες για κάθε πολυκύτταρο οργανισμό συνθήκες και θριαμβεύουν σε όξινο και αλκαλικό περιβάλλον, με ελάχιστο ή καθόλου οξυγόνο. Βακτήρια που ζουν μέσα σε βράχους, βαθιά στο εσωτερικό της Γής, άλλα βακτήρια που επιβιώνουν του διαστημικού κενού, ακόμα και από ιλιγγιώδη ποσά ραδιενεργούς ακτινοβολίας. Η πιστοποίηση αυτών ακριβώς των ιδιοτήτων των βακτηρίων, σε συνδυασμό με την αποκάλυψη ενός ολοένα και περισσότερο δυνητικά φιλόξενου Ηλιακού Συστήματος, επέτρεψε σε έναν πολύ δυναμικό επιστημονικό κλάδο να γνωρίσει μια αλματώδη ανάπτυξη τα τελευταία χρόνια.

                                                        ΑΣΤΡΟΒΙΟΛΟΓΙΑ

  Η Αστροβιολογία μελετά αυτό ακριβώς που μαρτυρά και το όνομα της. Την προέλευση, τον εντοπισμό, της εξέλιξη, και την διάδοση της Ζωής στο Διάστημα, άλλα και τις απαρχές της στην Γή. Χρησιμοποιεί και ενσωματώνει με επιτυχία δεδομένα κα μεθοδολογία από την Φυσική, την Χημεία, την Αστρονομία, την Μοριακή Βιολογία, την Γεωλογία, ακόμα και την Γεωγραφία. Ίσως η περισσότερο δόκιμη θεωρία που έχουμε μέχρι σήμερα για την εμφάνιση της Ζωής στον πλανήτη μας να έχει προκύψει ως παράγωγη της. Η σκέψη που θέλει μια «ηρωική» ομάδα βακτηρίων, τα Κυανοβακτήρια, να αλλάζουν σταδιακά την αρχικά αφιλόξενη ατμόσφαιρα της Γής, απελευθερώνοντας μέσω του μεταβολισμού τους οξυγόνο, περίπου 2,5 δισεκατομμύρια χρόνια πριν, ανέβασε την αρχική περιεκτικότητα σε οξυγόνο από το 0.1% σε σταδιακά περισσότερο φιλόξενα επίπεδα για την Ζωή όπως την γνωρίζουμε. Το επεισόδιο αυτό ονομάστηκε η Μεγάλη οξείδωση ( The great oxidation event ), και φαίνεται ότι οδήγησε στην μετέπειτα έκρηξη του φαινομένου της Ζωής. Υπό αυτό το πρίσμα προσπαθούμε πλέον να μελετήσουμε το πόσο φιλικός προς την Ζωή μπορεί να είναι ένας πλανήτης. Πολύ χαρακτηριστική της δυναμικής πλέον που έχει αποκτήσει, άλλα και της δυνατότητας της να θέτει τον προβληματισμό σε ένα περισσότερο ευρύ πλαίσιο, αποτελεί και η βούληση τόσο της NASA, όσο και άλλων φορέων διαστημικής εξερεύνησης, όχι μόνο να σχεδιάσουν, άλλα και αν υλοποιήσουν αμιγώς αστροβιολογικές αποστολές. Σε 4 χρόνια από σήμερα, η αποστολή Mars2020, αναμένεται να καταφτάσει στον Κόκκινο Πλανήτη όπου κατά την διάρκεια ενός αρειανού έτους ( 687 ημέρες ), θα προσπαθήσει να επιβεβαιώσει ή όχι το αν ο Άρης είχε Ζωή κατά το Παρελθόν ή και σήμερα, καθώς να συλλέξει δεδομένα για την πρώτη επανδρωμένη πλέον αποστολή στον πλανήτη, όταν και αν γίνει αυτό. Σε ανάλογο ύφος, η αποστολή Europa Mission, στα μέσα της επόμενης δεκαετίας, αναμένεται να μελετήσει από κοντά το κατά πόσον ο υπεδάφιος ωκεανός νερού του δορυφόρου του Δία, μπορεί να είναι φιλόξενος για την Ζωή. Από τα σχέδια των αστροβιολόγων φυσικά δεν θα μπορούσε να λείψει ο Εγκέλαδος, ο μυστηριώδης δορυφόρος του Κρόνου, που φιλοξενεί και αυτός με την σειρά του έναν ανάλογο ωκεανό στο υπέδαφος του. Η αποστολή βρίσκεται σε φάση συζητήσεων, και δεν θα αναμένεται να αργήσει να ανακοινωθεί. Κανείς φυσικά δεν μπορεί να προδικάσει τα ευρήματα των αποστολών, άλλα ίσως να είναι ασφαλές να ειπωθεί, ότι τις όποιες απαντήσεις θα ακολουθήσουν ακόμα περισσότερες ερωτήσεις.

Σάββατο 10 Σεπτεμβρίου 2016

Η ΠΟΛΛΑ ΥΠΟΣΧΟΜΕΝΗ ΕΠΟΜΕΝΗ ΔΕΚΑΕΤΙΑ






                                   

Ίσωs οι παλαιότεροι να θυμούνται ακόμα τιs προσδοκίεs που γέννησε η κούρσα του Διαστήματοs. Η μετά τον Β Παγκόσμιο Πόλεμο αντίδραση τηs Ανθρωπότηταs, εκφράστηκε σε πολλούs τομείs και με ποικίλεs εκφάνσειs. Οι επιστήμεs και το Διάστημα ήταν χώροι όπου συντελέστηκε μια άνευ προηγουμένου άνθηση. Πολύ λίγοι ήταν αυτοί που πίστευαν το 1945, ότι μόλιs 24 χρόνια αργότερα ο Άνθρωποs θα πατούσε το πόδι του στην Σελήνη. Και όμωs, συνέβη, λέs και ένα κομμάτι του Μέλλοντοs ήρθε να "σφηνωθεί" στην δεκαετία του '60. Τόσο τιτάνιο φάνταζε το εγχείρημα και ανάλογεs ήταν και οι προσδοκίεs που δημιούργησε. Το πρόγραμμα Απόλλων συνεχίστηκε, για να διακοπεί άδοξα το 1972. Έκτοτε, για λόγουs οικονομικούs, και πολιτικούs, ο Άνθρωποs περιορίστηκε στον υποσελήνιο κόσμο, με μόνη παρηγοριά κάποιεs εξόδουs σε διαστημικούs σταθμούs, και τιs μή επανδρωμένεs αποστολέs.  Δεν συνέβη όμωs το ίδιο και με την γνώση που αποκομίσαμε και συνεχίζουμε να αποκομίζουμε. Το Διάστημα φαντάζει σήμερα πολύ περισσότερο ελκυστικό, ενδιαφέρον, ακόμα και απρόβλεπτο, απο το ότι γνωρίζαμε μόλιs 40-50 χρόνια πρίν. Άν η εποποιία του Διαστήματοs εκφράστηκε σε ένα λιγότερο εκλυστικό Διάστημα, τότε η εσωστρέφεια που ακολούθησε φαντάζει ώs οδυνηρή αντίφαση.

                                                           ΟΧΙ ΚΑΙ ΤΟΣΟ ΑΦΙΛΟΞΕΝΟ

Η απουσία των κατάλληλων μέσων απο την μία, άλλα και η εμμονική απόρριψη κάθε ιδέαs πέρι ύπαρξηs ζωήs πέραν τηs Γήs απο μεγάλο κομμάτι του επιστημονικού κόσμου έκανε την εν λόγω υπόθεση να αποτελεί περισσότερο περιοχή τηs Φιλοσοφίαs και τηs Φαντασίαs. Φυσικά καθήκον τηs Επιστήμηs είναι η αναζήτηση των ανάλογων αποδείξεων που θα επιβεβαιώνουν ή θα απορρίπτουν την κάθε υπόθεση. Τιs τελευαταίεs δεκαετίεs, κυρίωs απο αυτή του '90 μετά, ένα πλήθοs ανακαλύψεων έχει έρθει για να αποκαλύψει μια αν μή τί άλλο άκρωs ενδιαφέρουσα εικόνα. Δεν είναι μόνο η συνεχήs ανακάλυψη εξωπλανητών που αισίωs έχουν ξεπεράσει σε αριθμό τιs 3.500. Πολύ ενδιαφέρουσεs ενδείξειs εντοπίζονται και εντόs του Ηλιακού μαs Συστήματοs, ιδίωs για την υπόθεση τηs Ζωήs. Απο το νεκρό και άνυδρο Ηλιακό Σύστημα των προηγούμενων δεκαεατιών, έχουμε περάσει όχι μόνο στον εντοπισμό του υπό προυποθέσειs σε υγρή μορφή στον Άρη, όχι μόνο σε στέρεη μορφή σε πλήθοs σωμάτων τηs αστρικήs γειτονιάs μαs, άλλα και στην πολύ δυνατή όπωs δείχνει υπόθεση τηs ύπαρξηs υπεδάφιων ωκεανών αυτού κυρίωs σε δορυφόρουs του Δία και του Κρόνου και μάλιστα σε αφθονία. Σύμφωνα με εκτιμήσειs σώματα όπωs η Ευρώπη και ο Εγκέλαδοs, ενδέχεται να ξεπερνούν σε όγκο νερού ακόμα και την ίδια την Γή. Παράλληλα σώματα όπωs ο Τιτάναs, o Γανυμήδηs ο μεγαλύτερos των αστεροειδών Δήμητρα, ακόμα και ο παγωμένοs και μακρινόs Τρίτων, φωτογραφίζονται ώs δυνητικοί φορείs νερού, με υπεδάφιουs ωκεανούs, που το εκτιμώμενο βάθοs τουs κάνει το αντίστοιχο των δικών μαs να φαντάζει με...ρυάκι. Σε παράλληλη και αλματώδη άνθηση βρίσκονται τα τελευταία χρόνια επιστημονικά παρακλάδια όπωs η Αστροβιολογία. Η συντεταγμένη προσπάθεια ανίχνευσηs αυτών των αποδείξεων που θα μπορούσαν να σημαίνουν Ζωή στο Διάστημα. Σε αυτό το πλαίσιο και αυτό το κλίμα, οι επιστήμονεs καλούνται να διαπιστώσουν το κατά πόσον οι ενδείξειs μπορούν να γίνουν αποδείξειs. Κάτι που μπορεί κάλλιστα να απαντηθεί την επόμενη δεκαετία, κυρίωs με αιχμή του δόρατοs τρείs πολύ σημαντικέs και κομβικέs αποστολέs.

                                                   O ΣΥΝΗΘΗΣ.... ΥΠΟΠΤΟΣ

Κάπωs έτσι θα πρέπει να...αισθάνεται ο πλανήτηs Άρηs. Δεν θα αναλύσουμε εδώ το τί έχει ειπωθεί για τον κόκκινο πλανήτη όλα αυτά τα χρόνια. Η ανάλυση θα ήταν πραγματικά ατέρμονη. Μπορεί σήμερα να θεωρούμε ότι οι συνθήκεs στον πλανήτη έιναι εξαιρετικά αφιλόξενεs για την ζωή όπωs την γνωρίζουμε, άλλα φαίνεται ότι αν μή τι άλλο έχει ενδιαφερόν γεωλογικό και όχι μόνο Παρελθόν. Περίπου 4 δισεκατομμύρια χρόνια πρίν, ο πλανήτηs πιθανότατα να έμοιαζε άρκετά στην Γή. Με ωκεανούs νερού και με σχετικά φιλόξενη ατμόσφαιρα, πολύ πρίν ο Ηλιακόs Άνεμοs απογυμνώσει τον Άρη, καθιστώνταs τον την κόκκινη, παγωμένη έρημο που γνωρίζουμε σήμερα. Με αυτό το πρίσμα η σχεδιαζόμενη αποστολή τηs NASA Mars 2020 μοιάζει περισσότερο με αρχαιολογική αποστολή. Σχεδιασμένο να εκτοξευθεί πιθανότατα μέχρι το 2022, το ρομποτικό σκάφοs θα διεξάγει σειρά πειραμάτων και αναλύσεων στο αρειανό έδαφοs, προκειμένου να πιστοποιηθεί το κατά πόσον υπήρξε φιλόξενοs για ζωή, ακόμα και αν αναπτύχθηκαν μορφέs ζωήs σε αυτόν. Παράλληλα οι αναλύσειs θα αποτελέσουν και πολύ χρήσιμο οδηγό για την επερχόμενη επανδρωμένη αποστολή στον πλανήτη, όποτε και όταν γίνει αυτό. Είναι η πρώτη αποστολή στον κόκκινο πλανήτη που είναι αποκλειστικά εστιασμένη στο φαινόμενο τηs Ζωήs.

                                                  H ΑΓΑΠΗΜΕΝΗ ΥΠΟΨΗΦΙΑ

Δεν θα μπορούσε να είναι άλλη απο την Ευρώπη, τον δορυφόρο του Δία που με μέγεθοs λίγο μεγαλύτερο απο αυτό τηs Σελήνηs έχει κεντρίσει τόσο πολύ το ενδιαφέρον των ερευνητών. Στο ίδιο μήκοs κύματοs με την αποστολή Mars 2020, η αποστολή Europa Mission θα προσπαθήσει να προσδιορίσει το κατά πόσον φιλόξενοs είναι ο υπεδάφιοs, πιθανότατα αλμυρόs ωκεανόs του δορυφόρου. Σε αντιδιαστολή όμωs με την Mars 2020, η Europa Mission θα ψάξει για σημάδια μικροβιακήs ζωήs στο Παρόν. ΄Αν και ακόμα δεν έχει ανακοινωθεί σαφήs ημερομηνία εκτόξευσηs, θεωρείται σχεδόν βέβαιο ότι η αποστολή θα βρίσκεται στον στόχο τηs περίπου στα μέσα τηs επόμενηs δεκαετίαs. Ο αρχικόs σχεδιασμόs περιλαμβάνει 45 υπερπτήσειs πάνω απο την επιφάνεια του δορυφόρου, με σκέψη και για την ενσωμάτωση ενόs μικρού βολιστήρα που θα προσεδαφιστεί στην επιφάνεια τηs.

                                         ΤΑ ΒΙΟΝΙΚΑ ΜΑΤΙΑ ΣΤΟ ΣΥΜΠΑΝ

Χρειάζονται πολλέs γραμμέs για να εξιστορήσει κανείs την σημασία των διαστημικών τηλεσκοπίων, το μέχρι πρότινοs αθέατο και εντυπωσιακό Σύμπαν στο οποίο άνοιξαν διάπλατα "παράθυρο" για τα μάτια τηs Ανθρωπότηταs. Ηubble, Spitzer και Kepler, με το τελευταίο να αποτελεί έναν κορυφαίο "κυνηγό" εξωπλανητών, μιαs και χάρη στιs παρατηρήσειs του, έχουμε εντοπίσει την πλειοψηφία των εξωπλανητών. Όπωs όμωs συμβαίνει με όλεs τιs ανθρώπινεs κατασκευέs, έτσι και εδώ ο χρόνοs αφήνει τα σημάδια του. Μια νέα γενιά περισσότερο εξελιγμένων διαστημικών τηλεσκοπίων αναμένεται να αντικαστήσει σύντομα τα ήδη υπάρχοντα. Ανάμεσα σε αυτά, η ναυαρχίδα μάλλον είναι το James Webb. Ανάμεσα στην ατζέντα των παρατηρήσεων του, βρίσκεται και η πάρα πολύ δύσκολη γαι την ώρα απευθείαs παρατήρηση των εξωπλανητών. Οι σχεδιαστέs του φιλοδοξούν ότι το James Webb θα καταφέρει να απεικονίσει εξωπλανήτεs στο ορατό φάσμα, δίνονταs πολύτιμεs πληροφορίεs στουs αστρονόμουs και εμπλουτίζονταs ακόμα περισσότερο την γνώση μαs. Το James Webb αναμένεται να εκτοξευθεί τον Οκτώβριο του 2018.